Thermotherapie: wat is het en wanneer gebruik je warmte of koude?

Thermotherapie is het behandelen van pijn en blessures met behulp van temperatuur. Het is een verzamelnaam voor therapieën waarbij men warmte (warmtetherapie) of koude (koudetherapie) inzet om het lichaam te helpen herstellen. Denk bijvoorbeeld aan het leggen van een warme kruik op stijve spieren of het koelen van een verstuikte enkel met ijs. Beide vormen van thermotherapie kunnen effectief pijn verlichten, maar ze werken op een verschillende manier en zijn geschikt voor andere situaties. In deze blog leggen we duidelijk uit wat thermotherapie precies is, hoe het werkt en wanneer je het beste voor warmte óf koude kunt kiezen.

Wat is thermotherapie?

Thermotherapie betekent letterlijk warmtetherapie of koudetherapie, een behandeling met temperatuurprikkels. Door warmte of juist kou op het lichaam toe te passen, kun je bepaalde reacties uitlokken die helpen bij pijnverlichting en genezing. Warmte zorgt ervoor dat bloedvaten verwijden en de doorbloeding toeneemt, wat spieren ontspant en stijfheid vermindert. Koude doet juist het tegenovergestelde: bloedvaten vernauwen, waardoor de doorbloeding tijdelijk afneemt en zwelling beperkt wordt. Bovendien werkt kou licht verdovend; het vertraagt de pijnsignalen naar de hersenen, waardoor je minder pijn voelt.

Thermotherapie wordt al eeuwenlang gebruikt als huisremedie. Een warm bad, kruik of infraroodlamp zijn voorbeelden van warmtetherapie, terwijl een ijskompres, coldpack of ijsbad voorbeelden van koudetherapie zijn. Beide varianten hebben hun eigen toepassingen. Hieronder bespreken we warmtetherapie en koudetherapie afzonderlijk, en leer je in welke situaties je voor de een of de ander kiest.

Warmtetherapie (warmtebehandeling)

Warmtetherapie kan helpen bij onder andere buikpijn en krampen. Het aanbrengen van een warm kompres of kussen ontspant het lichaam en verlicht pijn.

Warmtetherapie is het toedienen van warmte op het lichaam, bijvoorbeeld via een warmtekussen, kruik, warme handdoek of een warme douche. Het is een van de oudste behandelmethoden in de geneeskunde en wordt nog steeds veel gebruikt tegen allerlei klachten. Warmte stimuleert de bloedsomloop en zorgt dat spieren zich ontspannen, waardoor pijn en spanning afnemen. Ook maakt warmte stijve gewrichten soepeler, zodat je makkelijker kunt bewegen. Veel mensen vinden warmte bovendien rustgevend, denk aan hoe een kruik of elektrische deken in de winter niet alleen lichamelijk comfort geeft, maar ook mentaal als prettig wordt ervaren.

Waar is warmtetherapie goed voor? Warmte werkt vooral goed bij niet-acute en chronische pijnklachten. Enkele voorbeelden van situaties waarin warmtetherapie wordt aangeraden:

• Spierpijn en gespannen spieren: Bij verkrampte of overbelaste spieren kan warmte de pijn verlichten en de spier helpen ontspannen. Ook bij algemene spierpijn (bijvoorbeeld na sporten) voelt warmte vaak prettig aan.
• Stijfheid en chronische pijn: Warmtebehandelingen helpen bij chronische gewrichtspijn en rug- of nekklachten. Zo kan een warmtepack bij lage rugpijn of artrose de doorbloeding verbeteren en de bewegelijkheid vergroten.
• Kramp en menstruatiepijn: Een warm kompres op de buik staat bekend als huismiddel tegen menstruatiekrampen. De warmte ontspant de verkrampte spieren in de onderbuik en verzacht zo de pijn.
• Stress en spanningshoofdpijn: Warmte heeft een kalmerend effect op het zenuwstelsel. Een infraroodlamp, warme douche of saunabezoek kan helpen om stress te verminderen en gespannen nek- en schouderspieren te ontspannen, wat bijvoorbeeld bij spanningshoofdpijn verlichting geeft.
• Slechte doorbloeding: Heb je last van koude handen/voeten of een mindere bloedsomloop? Warmte kan de bloedcirculatie plaatselijk verbeteren. Ook reumapatiënten ervaren soms baat bij warmte om de ochtendstijfheid tegen te gaan (hoewel bij ontstekingsachtige reuma-opstoten juist kou weer kan helpen, dit verschilt per situatie).

Wanneer geen warmtetherapie? Belangrijk om te weten: gebruik geen warmte op recente blessures of ontstoken gebieden. Bij een acute ontsteking, zwelling of blessure kan warmte het probleem verergeren, omdat warmte de ontstekingsreactie juist stimuleert. Bijvoorbeeld: als je enkel dik en rood is vlak na een verzwikking, is warmte af te raden, je kunt dan beter koelen (zie verderop). Ook bij koorts moet je het lichaam niet extra opwarmen.

Wees daarnaast voorzichtig met warmte als je verminderd gevoel in de huid hebt of een slechtere doorbloeding (zoals bij diabetici); de kans op brandwonden is dan groter. Leg sowieso nooit loeihete dingen direct op de blote huid, maar wikkel een warmtepack in een doek en test de temperatuur eerst. Luister naar je lichaam, warmte moet prettig aanvoelen, niet pijnlijk. Wanneer je twijfelt of warmte veilig is (bijvoorbeeld tijdens zwangerschap of bij bepaalde medische aandoeningen), overleg dan even met een arts of fysiotherapeut.

Koudetherapie (koudebehandeling)

Koudetherapie (cryotherapie) houdt in dat je met iets kouds behandelt om pijn en zwelling te verminderen. Dit kan een icepack of zak met ijsblokjes zijn, een speciale gel-pack uit de vriezer, een coldpack uit de koelkast of zelfs een koud (ijs)bad. Koudetherapie wordt vaak toegepast bij acute blessures en plotselinge pijnklachten. Door de intense kou vernauwen de bloedvaten en neemt de doorbloeding tijdelijk af, wat zwelling en interne bloeduitstortingen beperkt. Ook remt kou ontstekingsprocessen en voorkomt zo dat een kneuzing of verstuiking verder opzwelt. Een ander effect is verdoving: koude prikkels vertragen de geleiding van pijnsignalen naar de hersenen, waardoor het pijngevoel tijdelijk minder wordt.

Waar is koudetherapie goed voor? Koude toepassingen zijn met name nuttig bij plotselinge, acute pijn en letsel. Enkele typische situaties waarin koudetherapie wordt aangeraden:

• Acute blessures en trauma: Bij een verstuikte enkel, gekneusde knie, spierverrekking of ander acuut sportletsel is direct koelen de gouden standaard. IJs helpt de zwelling en inwendige bloeding te beperken en verlicht de pijn. Denk aan de EHBO-regel RICE: Rest, Ice, Compression, Elevation, de “I” staat voor Ice (ijs).
• Ontstekingen en zwellingen: Heb je een lokale ontsteking (bijv. een ontstoken gewricht) of een dikke bult door een stoot? Koude kan plaatselijk de ontsteking remmen en de zwelling laten slinken. Ook bij ontstoken gewrichten door jicht of reumatische opvlammingen kiezen mensen soms voor koelen om de pijn te verlichten.
• Builen, blauwe plekken en insectenbeten: Een ijscompress op een kneuzing of blauwe plek voorkomt dat het erg dik wordt en vermindert de pijn. Bij een insectenbeet of wespensteek kan een koud kompres de zwelling en jeuk tegengaan. Zelfs bij een bloedneus helpt het om iets kouds (zoals een icepack in de nek) te leggen om de bloeding te stelpen.
• Hoofdpijn en tandpijn: Koude therapie werkt ook bij bepaalde soorten pijn waarvan de oorzaak bekend is. Bij migraine kan bijvoorbeeld een coldpack op het voorhoofd verzachtend werken. En bij acute tandpijn of een ontstoken kies verdooft een ijszak in een doek tegen de kaak de pijn tijdelijk.
• Oververhitting of koorts: Als iemand oververhit of koortsig is, kan voorzichtig koelen helpen om de lichaamstemperatuur omlaag te brengen (denk aan een koud washandje op het voorhoofd bij hoge koorts). Let wel op dat je niet te veel afkoelt; het doel is comfort bieden, niet rillen van de kou.

Wanneer geen koudetherapie? Koudetherapie is in principe veilig als je het kort toepast, maar er zijn paar aandachtspunten. Gebruik geen extreme kou op mensen die een verminderde gevoelssensatie hebben (bijv. door neuropathie); zij merken een ijsbrandwond niet op. Ook bij zeer slechte doorbloeding (bijvoorbeeld bij fenomeen van Raynaud) is langdurig koelen af te raden. Net als bij warmte geldt: leg nooit ijs direct op de blote huid, wikkel het in een dunne doek om vrieswonden te voorkomen.

Koel ook niet te lang achter elkaar. Ongeveer 10 tot 20 minuten per keer koelen is voldoende; laat de huid daarna opwarmen voordat je eventueel opnieuw koelt. Bij langere ijstoepassing loop je kans op huid- of weefselbeschadiging. Koude kan onprettig of zelfs pijnlijk aanvoelen als je het te gek maakt, luister dus goed naar je eigen gevoel. Bij twijfel (of als koelen weinig effect heeft en de pijn ernstig blijft), raadpleeg een arts.

Wanneer kies je voor warmtetherapie of koudetherapie?

Veel mensen vragen zich af: moet ik nu warmte of koude gebruiken? Het antwoord hangt af van de aard van je klacht. Een handige vuistregel is: gebruik kou bij acute pijn, verwondingen, zwelling en ontsteking; kies warmte bij spierpijn, stijfheid of chronische pijn. Met andere woorden, heb je jezelf net bezeerd of iets verstuikt, dan is koelen meestal de beste eerste stap. Gaat het om zeurende spierpijn of een langdurige klacht zonder zwelling, dan kan warmte meer opluchting geven.

Samengevat kun je het als volgt onthouden:

• Koudetherapie bij acute blessures: Kou vermindert zwelling en ontsteking en verdooft de pijn. Ideaal bij dingen die net zijn gebeurd, zoals een val, kneuzing, verstuiking of plotselinge ontsteking.
• Warmtetherapie bij chronische of spierstijfheid: Warmte ontspant, verhoogt de doorbloeding en verlicht zo pijn bij klachten die al langer spelen of geen ontsteking (meer) hebben, zoals stijve spieren, rugpijn of oude blessures die nog zeuren.

Het verschil komt dus neer op de timing en oorzaak van de pijn: acuut probleem = afkoelen, langdurig probleem = verwarmen. Twijfel je? Begin dan in het algemeen liever met koelen in de eerste 48 uur na een blessure. Na die acute fase kan warmte vaak bijdragen aan verder herstel, bijvoorbeeld om stijve spieren soepel te maken. In sommige gevallen wordt zelfs allebei afgewisseld: dit heet contrasttherapie, waarbij je warm en koud om de beurt toepast om de doorbloeding te stimuleren. Contrastbaden of wisseldouches worden weleens ingezet bij revalidatie om de bloedsomloop een boost te geven en afvalstoffen af te voeren. Doe dit echter alleen in overleg met een professional, verkeerd afwisselen kan meer kwaad dan goed doen.

Tot slot nog enkele algemene tips bij thermotherapie. Bescherm je huid altijd tegen extreme hitte of kou, gebruik een handdoek of doek als tussenlaag om brandwonden of bevriezing te voorkomen. Pas warmte of ijs ook nooit langer dan circa 20 minuten per keer toe. Je kunt beter meerdere korte sessies op een dag doen dan één hele lange. En luister naar je lichaam: als iets te heet of te koud aanvoelt, stop dan tijdig. Thermotherapie is een fijne manier om zelf klachten te verlichten, maar bij ernstige of aanhoudende pijn is het natuurlijk altijd verstandig om een arts of fysiotherapeut te raadplegen.

Voor Producten die hierbij kunnen helpen bekijk Koudetherapie en Warmtetherapie.

Veelgestelde vragen over thermotherapie

Ook interessant:

• Beste ijsbad – een top 5
• Top 5 blauwlichtbrillen voor beter slapen (2025)
• Infraroodlamp & roodlichttherapie – Werking en beste keuzes
• Lichttherapie gids
• Circadiaans ritme herstellen: tips voor een gezonde biologische klok
• Lichttherapie bij jetlag
• Winterdip? Zo kom je energiek de donkere maanden door
• Beste lichttherapie lampen
• Luminette 3